Marcel aan de Brugh

“Ecologie Steeds meer dorpen en steden, in Nederland en elders, kampen met zwerfkatten. En dus met doodgebeten vogels. Wat te doen? Jagers en ecologen zijn het oneens.

Op Schiermonnikoog leven vijftig verwilderde katten. Jan Berend Bazuin wil van die beesten af. Hij is jager. De katten zijn de eilandbevolking al jaren een doorn in het oog, zegt hij. Ze eten jaarlijks duizenden vogeltjes. Die katten horen gewoon niet hier, vindt hij. Bazuin zit in het overlegorgaan van het Nationaal Park Schiermonnikoog. Dat heeft afgelopen donderdag besloten om kooien te plaatsen, verspreid over het eiland. De daarin gevangen katten worden afgemaakt, zegt Bazuin via de telefoon. Het is een proef die vooralsnog een jaar duurt.

Een onzinnig plan, noemt Chris Smit het. Hij is ecoloog aan de Rijksuniversiteit Groningen en bestudeert de verwilderde katten op Schiermonnikoog sinds twee jaar. Onderzoek laat steeds hetzelfde zien: het bejagen of wegvangen van dieren heeft weinig effect. Of het nou om meeuwen gaat, om katten, of wat dan ook. De overgebleven individuen krijgen gewoon meer, of vaker, jongen.

Dat jagen geen zin heeft, laat de geschiedenis zien. Op Schiermonnikoog mochten katten tot 1994 worden afgeschoten. Ondanks de jacht bleef de populatie min of meer gelijk: tussen de veertig en vijftig exemplaren. En na het verbod op de kattenjacht groeide de populatie niet verder.

Toch mort de bevolking. Niet alleen op Schiermonnikoog. Steeds meer dorpen en steden, in Nederland en daarbuiten, kampen met zwerfkatten. En dus met nachtelijk gemauw en gehuil. Met kattenpoep. En doodgebeten vogels.

Dat het, wat dat laatste betreft, niet om kleine aantallen gaat, laat een deze week gepubliceerd artikel in Nature Communications zien. Drie Amerikaanse biologen komen, via een aantal omrekeningen en schattingen, tot de conclusie dat de vele tientallen miljoenen katten in de Verenigde Staten jaarlijks tussen de 1,4 en 3,7 miljard vogels vangen, en tussen de 6,9 en 20,7 miljard zoogdieren. Veruit de meeste van die dieren (70 procent van de vogels, en 90 procent van de zoogdieren) vallen ten prooi aan katten die de hele dag buiten lopen – boerderijkatten, zwerfkatten, verwilderde katten. Verwilderde katten eten drie tot vier keer meer prooidieren dan huiskatten, die gevoerd worden, zegt Smit.

Cijfers voor Nederland zijn er niet. Onderzoekers van de Wageningen Universiteit kwamen anderhalf jaar geleden uit op naar schatting 3,2 miljoen huiskatten, en om hen te voeden is een oppervlak nodig ter grootte van Drenthe. Hoeveel zwerfkatten er zijn, of verwilderde katten, is niet duidelijk. Volgens cijfers van Dierenbescherming worden er jaarlijks 100.000 zwerfkatten in Nederlandse asielen opgenomen.

Ecoloog Chris Smit geeft meteen toe dat de kat een groot effect heeft op de natuur. Zeker op eilanden kunnen de gevolgen desastreus zijn, omdat er geen nieuwe aanvoer van prooidieren van buitenaf is. Een groep Spaanse, Franse en Amerikaanse biologen berekende twee jaar geleden voor 120 eilanden wereldwijd het effect van verwilderde katten op het uitsterven van soorten zoogdieren, vogels en reptielen. Van de 175 uitgestorven soorten bleek de kat er 25 (14 procent) op zijn geweten te hebben. De kat is een van de meest invasieve soorten, zegt Smit.

De ecoloog heeft de afgelopen jaren bekeken hoe dat op Schiermonnikoog zit. Vorige maand publiceerde hij, samen met twee andere biologen, de laatste stand van het onderzoek in het tijdschrift De Levende Natuur. Om de grootte van de populatie te bepalen plaatsten de wetenschappers zes camera’s op het eiland, aan de oost- en westkant. Op palen, op 50 centimeter hoogte, langs paden. Om het dieet van de katten vast te stellen werden 305 kattenkeutels geanalyseerd. Het menu van de naar schatting vijftig verwilderde katten blijkt voor 86 procent uit zoogdieren te bestaan, en voor 14 procent uit vogels. De meest voorkomende prooi is de veldmuis. De veldmuis vormt bijna 60 procent van het dieet – in aantallen zijn dat er jaarlijks zo’n 24.000. En laat die muis nu net een soort zijn die eigenlijk ook niet op Schiermonnikoog hoort, zegt Smit. Die is in 1996 op het eiland geïntroduceerd. De ene exoot eet dus de andere op, zegt hij.

Verder eten de katten ook haas, konijn, rat. En vogels. Welke soorten precies is via de keutelanalyse niet te achterhalen, zegt Smit. Het verenpatroon is niet meer te detecteren. Wel kun je aan de diameter van de veren zien of het een kleine, middelgrote of grote soort is geweest. Het belangrijkste, zegt Smit, is dat er geen aanwijzingen zijn dat de katten ook velduilen of blauwe kiekendieven eten. Dat zijn in Nederland zeer zeldzame soorten. Alleen op Schiermonnikoog komen ze nog voor. Als dat zo was had je een reden om in te grijpen. Die zie ik nu niet.

Dat ziet jager Jan Berend Bazuin heel anders. Je bent geen goede natuurbeheerder als je die katten laat zitten. Of het wegvangen en vervolgens afmaken van katten de beste methode is, weet Bazuin niet.

In ieder geval ligt jacht op katten steeds gevoeliger – hoewel er volgens cijfers van de Nederlandse jagersvereniging jaarlijks nog steeds tussen de 8.000 en 13.000 katten worden geschoten. Inmiddels kiezen gemeenten vaker voor het vangen, steriliseren en weer terugplaatsen van zwerfkatten. De resultaten van die methode zijn echter wisselend. Een voorbeeld is Rome. De stad past deze methode sinds 1991 toe. Het blijkt dat zwerfkatten van buiten Rome de stad binnen blijven druppelen. Daarnaast worden huiskatten verwaarloosd en belanden ze op straat. Zo neemt de populatie zwerfkatten niet af. Er zijn ook gemeenten, bijvoorbeeld in de VS, die kolonies zwerfkatten onderbrengen en verzorgen. Via sterilisatie proberen ze de omvang van de kolonie geleidelijk in te krimpen. Maar deze goede zorgen hebben ook een averechts effect. Mensen die van hun kat af willen, dumpen het dier daar illegaal, want er wordt toch voor ze gezorgd. Ook zwerfkatten trekken naar deze plekken, omdat er voer is.

Dat de kat kan uitgroeien tot een probleem heeft alles te maken met menselijk gedrag, zegt Smit. En met onze opvattingen over dit dier. Zo vinden we dat een kat lekker naar buiten moet kunnen. Anders is het zo zielig. Maar is dat wel zo? De Amerikaanse dierenarts Sheilah Robertson vroeg zich dat vijf jaar geleden af in een overzichtsartikel over bestrijding van zwerfkatten. Vanuit het oogpunt van welzijn is het belangrijk dat dieren vrij zijn van pijn, honger, ziekte, angst. Het algehele welzijn is beter gegarandeerd als een kat binnen blijft, concludeert ze.

En trouwens: je hoeft geen katten te houden, zegt Smit.

Met of zonder afschot, op Schiermonnikoog zwerven steeds veertig tot vijftig verwilderde katten.”